Disleksi, okumayı öğrenmede, hecelemede ve genel sembolik bilgileri anlamada zahmet çekme durumlarıdır. Disleksi birinci kere tarihler 1896’yı gösterdiğinde 1896’da İngiltere Sussex’te W. Pringle Morgan isminde bir tabip tarafından tanımlanmıştır.
Bir kelimeyi sökmeye çalışan bir dislektiğin beyninin hangi bölgelerinin fonksiyonellik kazandığını gösteren beyin taramaları, beynin art tarafının hareketsiz kaldığını, ön kısımlarının ise aktif olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Disleksi, daha çok çocukluk periyodunda, okumaya başlama etabında fark edilir. Disleksi bir hastalık değil, okumayla ilgili zihinsel süreçlere ilişkin bir farklılıktır.
DİSLEKSİ NEDEN OLUR?
Disleksi, ekseriyetle tıpkı ailenin bireylerinde görülür. Beynin okumayı ve lisanı yöneten kısmını yöneten genler ile çeşitli çevresel faktörler ile kontaklı olduğu düşünülmektedir.
Ailede disleksi yahut öteki öğrenme zahmetleri görülmesinin yanı sıra erken doğum yahut doğumda düşük tartı, hamilelik sırasında fetüsün beyin gelişimini değiştirebilecek nikotine, ilaçlara, alkole yahut enfeksiyona maruz kalma ile beynin okumayı sağlayan çeşitli kısımları ortasındaki uyumsuzlukları disleksi riskini yükseltebilir.
Disleksi, öğrenme zorluğu dahil olmak üzere çeşitli meselelere yol açabilir. Okuma, öbür okul derslerinin birden fazla için temel bir maharet olduğundan, disleksi olan bir çocuk birçok derste dezavantajlıdır ve akranlarına ayak uydurmakta zorlanabilir.
Disleksi tedavi edilmediği takdirde, çocuklarda küçük yaştan itibaren özgüven sıkıntılarına, davranış sıkıntılarına, korkuya, saldırganlığa, arkadaşlardan, ebeveynlerden ve öğretmenlerden kaçınmaya yol açabilir.
Okuma ve yetersizlik bir çocuğun büyüdükçe kendi potansiyeline ulaşmasını engelleyebilir. Bu nedenle yetişkinlerde disleksinin uzun vadeli eğitimsel, toplumsal ve ekonomik sonuçları olabilir.
Disleksi olan çocuklar birebir vakitte dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu, yani kısaca DEHB riski altındadır. Bunun karşıtı de geçerlidir. DEHB, hiperaktivite ve dürtüsel davranışlar nedeniyle disleksiyi tedavi etmeyi zorlaştırabilir.
DİSLEKSİ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Disleksi, halk ortasında genelde bir okuma sorunu olarak bilinir. Bunun nedeni disleksinin teşhis edilmesinin çoğunlukla ilköğretimde okuma yazma eğitimi sırasında gerçekleşmesinden kaynaklanır. Gerçekten birçok ebeveyn, çocukları okul çağına gelene kadar bir sorun olduğunu anlamayacaktır. Bununla birlikte disleksi için erken devirde dikkat edilmesi gereken birkaç gösterge mevcuttur. Disleksinin belirtileri şu formda sıralanabilir:
Okul öncesi çocuklar için;
-Sesleri karıştırmakla birlikte söz oluşturmadaki zorluk
-Uzun sözleri gerçek bir formda söylem edememe
-Bir öyküyü olayların gerçek sırasına nazaran yine anlatmanın zorluğu.
-Yeni sözleri öğrenmekte gecikme
-Tekerlemeleri öğrenmede ve söylemede güçlük
Okula başlayan çocuklarda da en yaygın disleksi belirtileri ise şunlardır:
-Okumaya başlamada zorluk (Ortalamanın altında okuma düzeylerine sahip olmak)
-Okurken kimi görsel rahatsızlıklar (Örneğin disleksili bir çocuk harfleri ve sözleri etrafta hareket ediyor yahut bulanık görünüyormuş üzere tanımlayabilir)
-Farklı sesleri tanımakta, duymakta yahut söylemekte zahmet çekme
-Kelimeleri yanlış biçimde heceleme
-Harflerin ve sayıların sıralamalarını karıştırma, hatırlayamama
-Sınıfta yüksek sesle okumaktan kaçınmaya çalışmak
-Soruları kelamlı olarak âlâ bir halde cevaplayabilse de karşılığı yazmakta zahmet çekmek
-Harfleri ve sayıları yanlış yerleştirmek (örneğin “9” yerine “6” yahut “d” yerine “b” yazmak gibi)
Yukarıda bahsedilen sıkıntıların yanı sıra, daha büyük çocuklarda ve yetişkinlerde de disleksi belirtileri-semptomları şunları içerebilir:
-Kelimeleri yanlış söylem etmek
-Yeni bir lisan öğrenmeye çalışırken büyük zorluk yaşama
-Okumaktan ve yazmaktan daima kaçınma davranışı
-PIN kodu, telefon şifresi, bilgisayar şifresi yahut telefon numarası üzere şeyleri hatırlamakta zorlanmak
-Belirli bir husus hakkında çok bilgili olsalar dahi, bildiklerini yazılı olarak söz etmekte sorunlar
-Genellikle, ortalamanın üzerinde bir uzamsal yetenek (Kişi örneğin sanat, tasarım, yahut mühendislikte yetenekli olabilir.
DİSLEKSİ TEŞHİSİ NASIL KONULUR?
Disleksi teşhis edebilecek belli ve tek bir test yoktur, lakin teşhis esnasında bir dizi faktör göz önünde bulundurulur:
-Başvurulan hekim çocuğun gelişimi, eğitim problemleri ve tıbbi geçmişi hakkında sorular sorarak, aile üyelerinin rastgele bir öğrenme özrü olup olmadığı da dahil olmak üzere, ailede mevcut rastgele bir tıbbi durum hakkında bilgi edinmek isteyecektir.
-Doktor konutta gerilime yol açacak rastgele bir sorun olup olmadığını belirlemek üzere aile ve mesken ömrü hakkında sorular sorabilir.
-Doktor çocuğun, aile üyelerinin yahut öğretmenlerin cevaplaması için yazılı sorular içeren bir anket verebilir. Çocuğun okuma ve lisan hünerlerini belirlemek için kimi testleri yapmasını isteyebilir.
-Doktor tarafından gerçekleştirilecek görme, işitme ve nörolojik testler öbür bir tıbbi bozukluğun çocukta zayıf okuma yeteneğine neden olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
-Doktor çocuğunuzun zihinsel sıhhatini daha uygun anlamak için çocuğa ve ebeveynlerine ruhsal testlerde bulunan soruları sorabilir. Bu sayede toplumsal meselelerin, telaş yahut depresyonun çocuğun yeteneklerini sınırlayıp sınırlayamadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
-Okuma ve öteki akademik maharetleri test etmek üzere çocuğa bir dizi eğitim testi yapılabilir. Bu testler sayesinde bir okuma uzmanı tarafından çocuğun okuma maharetinin düzeyi ve kalitesi tahlil edilebilir.
DİSLEKSİ ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Altı farklı disleksi çeşidi vardır. Disleksi cinsleri şunlardır:
Birincil tip disleksi
Dislekside en yaygın çeşit birincil çeşittir. Serebral kortekste disfonksiyon olduğunda ortaya çıkar. Birincil tip kalıtsaldır, ömür uzunluğu devam eder.
İkincil tip (Gelişimsel) disleksi
Fetal gelişim sırasında beyin gelişiminin erken basamaklarında başlar. Birincil tıbbın tersine disleksinin bu formu yaşla birlikte azalacaktır. Bu disleksi çeşidi erkeklerde, bayanlara göre daha sık görünür.
Travma tipi disleksi
Travma tipi disleksi, beynin okuma ve yazmayı denetim eden bölgesinde fizikî bir yaralanma olduğunda ortaya çıkar.
Fonolojik disleksi
Her lisanda, sözleri oluşturmak için tekrar tekrar kullandığı ortak sesler vardır. Disleksi hastaları, ana lisanlarını konuşmak için gereksinim duydukları sesleri üretme ve sürece konusunda hiçbir sorun yaşamazlar. Buradaki zorluk, bir kelimeyi oluşturan tek tek sesleri tanımlamakla birlikte gelir. Okumada sesler değerli üzere görünmeyebilir, lakin çocukların okumayı öğrenirken atmaları gereken birinci adımlardan biri sözlerin kodunu çözmektir. Disleksinin bu tipinde işitselden daha çok görsel sürece sorunu ön plana çıkar.
Yüzey disleksi
Yani Sözcüklerin tanınması ve yazılmasında zorluk çekilen çeşididir.
Görsel disleksi
Görsel Disleksi görsel işlemeyi tesirler: yani beyin, gözlerin gördüklerinin tam fotoğrafını alamaz. Bu, harf oluşturmayı öğrenmek ve tıpkı vakitte sözcüklerdeki gerçek harf dizilerini hatırlamanın anahtar olduğu bir süreç olan yazım konusunda ustalaşmak için önemli sonuçlar doğurabilir.
DİSLEKSİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Disleksi hastalarına yardımcı olmak için çeşitli teknikler ve stratejiler kullanılır. Bunlardan kimileri kayıt altına alınan dersi tekrar dinleyebilmek, kitapları okumak yerine dinlemek, yazım ve dilbilgisini denetim etmek için birtakım bilgisayar yazılımlarını kullanmayı içerir. Disleksi tedavisi, konuşma ve lisan terapistleri, özel eğitim öğretmenleriyle temas kurmayı da kapsar.
Disleksik çocukların birçok öğrenme zahmetlerine ahenk sağlar ve olağan bir sınıfta eğitim almaya devam edebilirken kimi disleksik çocuklar için özel eğitim gerekebilir. Disleksiyi ortadan kaldıracak ilaç tedavisi bulunmamaktadır. Lakin disleksiye eşlik eden psikiyatrik bir hastalık mevcutsa kelam konusu hastalıkların tedavi edilmesi çok kıymetlidir.
Disleksili çocukların başarısı disleksinin ne kadar şiddetli olduğuna, ne kadar erken teşhis edildiğine ve tedavinin kalitesine bağlıdır.
-Disleksi tedavisi için özetle şu konulara dikkat edilmelidir:
-Çocuğunuzun beyninin daha kolay tanımlayabileceği makul yazı tiplerini kullanma
-Artikülasyon sorunlarını ele almak için konuşma ve lisan terapisi alma
Kelimeleri en küçük ses ünitelerine ayırmayı içeren fonemik farkındalığın öğretilmesi
-Okurken zahmet çekilen sözleri tekrar tekrar okutarak pratiklik kazandırmak üzere disleksi antrenmanlarının uygulanması
-Dil marifetlerinin yazılı yahut kelamlı sözlere fotoğraflar, objeler yahut -seslerin eşlik ettiği çoklu duyusal terapinin kullanılması
-Gerek duyulması halinde dislektik çocuğa bu alanda uzmanlaşmış şahıslar tarafından ferdî yada küme halinde özel bir eğitim verilmesi,
DİSLEKSİLİ ÇOCUĞU OLAN AİLELER NELERE DİKKAT ETMELİDİR?
-Anne baba disleksili çocuğuyla öteki çocukları kıyaslamamalı, bu özel durumu inkar etmeden kabullenmelidir.
-Aile çocuğuna karşı dengeli davranmalıdır. Yani bir gün hoşgörülü sabırlı olan anne-baba öteki gün çocuğuna karşı farklı bir tavır almamalıdır.
-Her çocuğun kendine ilişkin ilgi ve yetenekleri olduğu bilinmeli, çocuk yapamadığı şeyler üzerinden baskı altına alınmamalıdır.
-Aile okulda öğretmenlerle yakın bir bağlantıda bulunmalıdır.
-Aile tavır ve davranışlarıyla çocuğuna itimat vermeli, onu toplumsal faaliyetlere yönlendirebilmeli, teşvik edici telaffuzlarda bulunmalıdır.
-Çocuk toplumdan katiyen uzaklaştırılmamalıdır.
-Aile dislektik çocuklarına okul dışında da gerekli destekleyici eğitim ve çalışmaların yapılmasını sağlamaya gayret sarf etmelidir.
-Çocuğa kâfi halde ilgi ve sevgi gösterilmelidir.
DİSLEKSİ ÖNLENEBİLİR Mİ?
Disleksiyi önlemenin bilinen bir yolu yoktur; lakin disleksiye neden olan nörolojik sorunlar doğum öncesi faktörlerle bağlı olabileceğinden örneğin erken doğumun disleksi için daha yüksek risk altında girmeye neden olduğu üzere faktörlerden kaçınmak ismine, sağlıklı bir hamilelik için olağan teklifleri takip etmek akla yatkın olacaktır.